- AŞKANAZLAR: Aşkenazlar Almanya, Fransa ve Doğu Avrupa'da yaşayan veya onların soyundan gelen Yahudilerdir. Günümüz İsrail'i onlar yönetmektedir. Kendilerini asil sayıp diğer Yahudileri küçümsemektedirler.
- SEFARADLAR: Sefaradlar ise İspanya, Portekiz, İtalya, Yunanistan, Türkiye, kuzey Afrika ve Ortadoğu'da yaşayan Yahudiler ve onların soyundan gelenlerdir.
MODERN YAHUDİ DİLİ
Hepimiz Yahudilerin konuştuğu İbranice'yi tek bir standartta olduğunu sansa da aslında günümüz İbranice iki önemli lehçe'ye ayrılmışlardır.
Birçok kişinin uluslararası Yahudi dili olarak bildiği Yidiş aslında Aşkenaz Yahudilerinin dilidir. Sefaradların kullandığı dil olan Ladino ise, kökleri İspanyolca ve İbranice'den gelen bir dildir. Tıpkı Yidiş'in Almanca ve İbranice'den geldiği gibi...
Modern İsrail'in konuştuğu dil ise Aşkanazcadır. Bugün Ladino dilini konuşan insan sayısı azalmıştır. Bir asimilasyona tabi tutulmaktadır.
YAHİDİLERDE ZOHAR EKOLU
İsrail Devletini kuran Siyonizm, Yahudiliğin Zohar ekolünden gelmekte olup, Yahudiliğin en gizemli, mistik ve kabbalist yorumudur. Sabataistler de aynı ekolden gelmektedir.
Yahudi mistisizminin (Kabbala) en önemli eserleri arasında yer alan Zohar (İbranice זהר ihtişam), Orta Çağ'da Aramice ve İbranice dillerinde yazılmış, Tevrat'ın (Musa'nın beş kitabı) mistik yorumu olan bir grup kitaptan oluşur. Tanrı'nın isimlerinin doğası, evrenin kökeni ve yapısı, ruhların doğası, günah, iyilik ve kötülük gibi konuları içeren Zohar'da kutsal metnin yorumları, teoloji, mistik kozmogoni, mistik psikoloji gibi alanlar bulunur. Yirminci yüzyılın önemli Kabbala araştırmacılarından, yazar Gershom Scholem'e göre Roma döneminin ilk yüzyıllarında konuşulan ilginç bir Aramice'de kalema alınan Zohar, ilk olarak 13.yüzyılda İspanya'da ortaya çıkmış ve Moses de Leon adındaki bir Yahudi yazar tarafından yayımlanmıştır. Scholem De Leon'un çağdaşlarının ifadesi ve Zohar'daki deyim ve cümle yapısı gibi kanıtlara dayanarak De Leon'un Zohar'ın gerçek yazarı olduğu sonucuna varmıştır. De Leon'un kendisi bu eseri ikinci yüzyıldaki bir hahama Şimon bar Yohai'ye atfeder. Musevi efsanelerinde Roma döneminde Rabbi Şimon'un 13 yıl bir mağarada saklanarak oğlu Elazar ile Tevrat çalıştığı ve bu süre zarfında Tanrı'nın Zohar'ı kendisine ilham ettiği bildirilir.
YAHUDİLER VE EĞİTİM
1860 yılında Rothschildlerin desteğiyle Paris’te “Alliance Israélite Universelle” adında bir cemiyet kuruldu. Bu cemiyet, Selanik’te Allatini ve İstanbul’da Kamondo Aileleri vasıtasıyla Osmanlı İmparatorluğunun her yerinde mektepler açtı.
Sultan Abdülhamid, tahttan indirildiğinde Selanik’te yerleştirildiği yazlık köşk, Allatini ailesine aitti.
Yahudi çocukları, modern bir eğitime tabi tutuldu.
Alliance’ın okullarında çocuklara dans etmeyi bir sosyal etkinlik olarak öğretilmektedir.
Talat Paşa da bir zamanlar bu mektepde muallimdi.
Kapaniler ve Karakaşlar gerek genç nesillere kültür aktarımını temin ve düzgün Türkçe eğitimi vermek, gerekse de ticari hayatta başarılı bireyler yetiştirebilmek amacıyla bir dizi okul açtılar. Bu kurumlardan Fevziyye ve Terakki Okulları Balkan Savaşları'ndan sonra İstanbul’a taşınarak Türkiye Cumhuriyeti’nin köklü eğitim kurumları olarak bugüne kadar hizmet vermeye devam etti.
ATATÜRK'ÜN ÖĞRETMENİ ŞEMSİ EFENDİ DE BİR YAHUDİYDİ
Her iki okulun kuruluşunda önemi roller oynayan ve 1917’de İstanbul’da ölüp Üsküdar Bülbülderesi Mezarlığı'na gömülen Şemsi Efendi, aynı zamanda Atatürk’ün de öğretmenliğini yapan son derece kıymetli bir eğitimciydi. Atatürk'ün okuduğu Şemsi Efendi okulunun sahibidir. Asıl adı Şimon'dur. Şemsi Efendi olarak bizlere anlatılmıştır.
Sebetaycılar, Teşvikiye’deki Şişli Terakki Lisesi, 1885’te; Işık Lisesi de 1879’da ilk kez Selanik’te inşa edildi. Şişli Terakki Lisesi, Kapancılar, Işık Lisesi, Karakaşlar kesimlerinin denetiminde kuruldu.
Yahudi mektepler ve cemiyetin sağladığı burslar sayesinde Talat Paşa, Cavid Bey, Haim Nahum, Halide Edib Adıvar, Emmanuel Carasso, Munis Tekinalp (Moiz Kohen) gibi isimleri tarihe geçecek gençler yetişti.
Bu arada Emanuel Karasu önemli birisidir. ll. Abdulhamid'in hal edildiğini bildiren 4 kişiden birisidir.
NOT: Fetocular AİU'nun sistemini modernize ederek ülkemizde uyguladılar...
